Pomnik Partyzanta (ul. Smolna, u zbiegu al. Jerozolimskich i ul.Nowego Światu)
Pomnik przedstawia rannego partyzanta podtrzymywanego przez kobietę, która w wyciągniętej ręce trzyma gałązkę oliwną. Chociaż stworzony został w stylistyce realnego socjalizmu, nawiązuje do motywu ze sztuki religijnej- Piety Michała Anioła. Początkowe przeznaczenie rzeźby autorstwa Wacława Kowalika było inne: w 1958 r. rzeźba brała udział w konkursie na pomnik Bohaterów Warszawy. Ostatecznie stała się głównym elementem Pomnika Partyzanta, którego fundatorem były władze KC PZPR. Pomnik usytuowano na wprost Domu Partii. Cokół zbudowany został z granitu z rozbiórki wielkiego Mauzoleum Hindenburga, wybudowanego na rozkaz Hitlera dla upamiętnienia zwycięstwa Niemców w Prusach Wschodnich. Na cokole pomnika widnieje napis „PARTYZANTOM BOJOWNIKOM O POLSKĘ LUDOWĄ”. Z tej racji nazywany jest także Pomnikiem Bojowników o Polskę Ludową i Pomnikiem Partyzanta Gwardii Ludowej. Uroczyste odsłonięcie miało miejsce 13 maja 1962 r. w 20-tą rocznicę tzw. wymarszu pierwszego oddziału Gwardii Ludowej pod dowództwem Franciszka Zubrzyckiego ps. „Mały Franek”.
Franciszek Zubrzycki urodził się w 1915 r. w Radomiu. Przed wojną, w czasie studiów na Politechnice Warszawskiej wstąpił do Organizacji Młodzieży Socjalistycznej „Życie”, która pozostawała pod wpływami Komunistycznej Partii Polski, będącej narzędziem polityki J. Stalina wobec Polski. Następnie został członkiem Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej – młodzieżowej organizacji KPP. Za działalność przeciw Rzeczypospolitej Polskiej był dwukrotnie osadzony w więzieniu. Wydostał się na wolność we wrześniu 1939 r. Po pobycie na robotach w Prusach Wschodnich znalazł się w niemieckim obozie koncentracyjnym w Działdowie. Po udanej ucieczce z obozu przystąpił do stalinowskiej organizacji konspiracyjnej pod nazwą Związek Walki Wyzwoleńczej (ZWW), utworzonej po ataku Niemiec na ZSRS. Organizacja ta, gloryfikując Stalina i Armię Czerwoną (jako walczącą o wolność „wszystkich narodów podbitych przez Hitlera”) nawoływała – zgodnie z ówczesnymi hasłami sowieckimi – do natychmiastowej walki zbrojnej. Podobnie jak inni członkowie ZWW, w styczniu 1942 r. Zubrzycki formalnie znalazł się w Polskiej Partii Robotniczej, tworzonej w myśl instrukcji Stalina przez przerzuconą na ziemie polskie drogą lotniczą z Moskwy specjalną grupę Marcelego Nowotki. W maju 1942 r. został wyznaczony – pod pseudonimem „Mały Franek” – na dowódcę grupy młodych komunistów, którzy mieli wykonać „akcje bojowe”. W założeniu miały one zostać nagłośnione przez komunistyczną propagandę jako pierwsze akcje komunistycznej struktury zbrojnej stworzonej przy PPR – Gwardii Ludowej (GL). Mimo, że grupa Zubrzyckiego w ciągu kilku dni przebywania w lasach piotrkowskich nie wykonała żadnych istotnych działań przeciw Niemcom i powróciła do Warszawy, nagłośniono to w komunistycznej prasie konspiracyjnej jako „wyjście w pole” pierwszego „oddziału partyzanckiego” GL. Dla wzmocnienia efektu propagandowego ogłoszono, że grupa Zubrzyckiego to oddział partyzancki „im. Stefana Czarnieckiego”.
W sierpniu 1942 r. Zubrzycki został aresztowany przez Niemców na dworcu kolejowym w Tomaszowie Mazowieckim i zginął podczas próby ucieczki. W okresie PRL budowano legendę Zubrzyckiego jako „dowódcy pierwszego oddziału partyzanckiego”, przy przemilczaniu rzeczywistego charakteru stalinowskiej konspiracji i faktycznego wymiaru działań jego grupy. Pomnik ten jest jednym z elementów tej zakłamanej historii.
